Slike od srednjeg vijeka do 1910. godine

* BOSANSKI NOVI je uprkos svom vječno mladom imenu, prastaro naselje, koje je nastalo u davnim praistorijskim epohama na prirodnoj raskrsnici značajnih kopnenih i vodenih puteva. O kontinuitetu njegovog trajanja svjedoče brojni arheološki lokaliteti sa ostacima naselja, utvrđenja, nekropola i sakralnih objekata, jer je zbog bezbrojnih ratnih sukoba u ovoj tradicionalnoj pograničnoj zoni, preko dvadeset puta bio do temelja razaran i preseljavan sa lokacije na lokaciju oko ušća Sane u Unu. U sačuvanim arhivskim dokumentima prvi put se spominje srednjovjekovno utvrđenje Novigrad (Castrum Novum) na Kulskom brdu 1280. godine, ali je još starije sa utvrđenjem zvanim Gradec (Alt Gradec) postojalo na brdu Jablanica, dok je u ravnici kasnije nastalo više naselja (Ustisanje, Podnovi, Vidorija, Caprag, Čaršija) i više utvrđenja, po pravilu na unskim adama, tipa "Wasserburga" - Brodski Novi, Lešnica, Turski Novi.
U mirna vremena, kada se nije ratovalo na ovoj međi dva antagonistička svijeta, zapadnog i istočnog, živo se trgovalo stočarskim i poljoprivrednim a kasnije zanatskim i industrijskim proizvodima. Tada su ovdje građeni mostovi preko granične rijeke Une, hanovi za smještaj trgovačkih karavana, riječne lađe do 150 BRT i pogranični trdovi "rašteli" s carinarnicama.
Prve panorame Bosanskog Novog pojavile su se još 1788. godine u vrijeme austro-turskog rata, kada je za novsku tvrđavu vođena velika i dugotrajna bitka.

* uvodni tekst je preuzet sa kalendara kojeg je štampao Zavičajni muzej u Bosnaskom Novom 1988. godine

1. Novigrad na Kulskom brdu u srednjem vijeku

Ovaj bakrorez nepoznatog autora s kraja XVII vijeka prikazuje izgled srednjovjekovne tvrđavice Novigrad ili Novigradec na strmom brežuljku iznad ušća Sane u Unu (Kulsko brdo), koja je postojala od 1250. do 1550. godine kao uporište blagajskih knezova Babonića, nadzirući ulaz u dolinu Sane sa zapada. Imala je visoku odbrambenu kulu i zgrade za smještaj posade.

2. Panorama bojišta oko novske tvrđave 1788. godine

Kolorirani bakrorez iz albuma generalštabnog kapetana Ivana Dedovića koji je po nalogu feldmaršala Ernesta Gideona Laudona radio ilustracije uz izvještaje austrijskom caru o toku opsade turske pogranične tvrđave Novi u septembru i oktobru 1788. godine.
Na bakrorezu je prikazana tvrđava bez predgrađa koja su u toku početnih borbi spaljena i razorena do temelja.

3. Raštel sa carinarnicom na Korlatu 1896. godine

Na bakrorezu Huga Charlemonta, bečkog slikara, prikazan je Korlat, predio uz ušće Sane u Unu, sa ostacima pograničnog trga, tzv. raštela sa ovećim objektom austrijske carinarnice, koji je ujedno bio i pogranična karaula (Cordonspost) od 1703. do 1878. godine.

4. Panorama Bosanskog Novog iz 1900. godine

Na originalnoj fotografiji iz albuma novskog trgovca i pjesnika Dušana Drljače prikazana je panorama grada prije izgradnje unske obaloutvrde - Keja, za vrijeme visokog vodostaja Une i Sane.

5. U centru Bosanskog Novog 1900. godine

Na ovoj originalnoj fotografiji iz albuma Dušana Drljače prikazan je dio gradskog parka, zgrada kotara (Bezirksamt, srez) i zgrada kotarskog suda u Bosanskom Novom.

6. Hotel "Novi" u Bosanskom Novom 1900. godine

Ambijent glavne ulice - Čaršije na kraju prošlog vijeka sačuvan na fotografiji Dušana Drljače. U prvom planu je hotel "Novi", kasnije hotel "Amerika" pa hotel "Park" a potom Privredna banka Sarajevo.

7. Panorama Bosanskog Novog iz 1902. godine

Ova trodjelna razglednica snimljena je prije izgradnje unske obaloutvrde - Keja, a na njoj je pošiljalac ucrtao lokaciju i izgled gradske bolnice na Capragu, koja je dovršena krajem 1903. godine. Na poleđini razglednice je kratki tekst o kolaudaciji (op.a. predaja na upotrebu) bolnice 19.1.1904. godine s potpisima kompletne kolaudacione komisije.

7-a. Panorama s Lebrenice iz 1902. godine

Ova trodjelna kolorirana razglednica štampana je u Beču kod izdavača Weis und Dreykurs, a datirana je u Bosanskom Novom 27.1.1903. godine. Prikazuje panoramu grada u prvoj fazi austro-ugarske okupacije kada je Novi imao 2.500 stanovnika, a unska obala bila bez obaloutvrde zvane Kej, sa magazama na stupovima i starim drvenim mostovima na Uni i Sani. Usred naselja bile su njive i velike bašte.

8. Poplava u Bosanskom Novom 1904. godine

Zbog nizinskog položaja na sastavcima dvije velike krajiške rijeke, Bosanski novi je do izgradnje zidane obaloutvrde 1905.-1906. godine bio skoro redovno svake godine poplavljen. Na staroj razglednici datiranoj 24.7.1908. godine čiji je negativ bečki nakladnik C.W. greškom preokrenuo prilikom štampanja, prikazana je panorama poplavljene Jaruge i Čaršije, snimljene sa obronaka brda Jablanica.

9. Ispravljena greška bečkog nakladnika. Slika sa broja 8. horizontalno okrenuta. Tekst koji se nalazi na prednjoj strani razglednice se može pročitati na slici broj 8 (pročitajte ga, zanimljiv je).

10. Panorama Bosanskog novog iz 1906. godine

Trodjelna razglednica izdavača J. Hoffmanna iz Bosanskog Novog, snimljena sa Laudonovog šanca na brdu Lebrenica, u vrijeme završnih radova na izgradnji Keja.

a) Novsko polje sa Korlatom i kulskim brdom u pozadini.

11. Panorama Bosanskog novog iz 1906. godine

Trodjelna razglednica izdavača J. Hoffmanna iz Bosanskog Novog, snimljena sa Laudonovog šanca na brdu Lebrenica, u vrijeme završnih radova na izgradnji Keja.

b) Sastavci Une i Sane sa Capragom i Ogradama (bez kuća).

12. Panorama Bosanskog novog iz 1906. godine

Trodjelna razglednica izdavača J. Hoffmanna iz Bosanskog Novog, snimljena sa Laudonovog šanca na brdu Lebrenica, u vrijeme završnih radova na izgradnji Keja.

b) Kvartovi Čaršija, Stari grad i Vidorija sa mostom na Uni.

13. Pogled na Burum i sastavke Une i Sane 1906. godine

Na fotografiji iz albuma Dušana Drljače vidi se Mali park na Burumu odmah po regulaciji tog lokaliteta. U pozadini, u neposrednoj blizini ušća Sane u Unu su unski mlinovi, kojih je bilo desetak.

14. Panorama Bosanskog Novog iz 1907. godine

Bosanskonovski knjižar Stjepan Balaš štampao je ovu razglednicu početkom 1907. godine. Snimak je načinjen u vrijeme dovršenja izgradnje unskog Keja. Panorama je snimljena sa Kulskog brda, pa su zbog toga u prvom planu sastavci Une i Sane sa brojnim mlinovima i naseljem Caprag.

15. Most na Sani u Bosanskom Novom 1910. godine

Na razglednici budimpeštanskog izdavača W. I. prikazan je drveni most na Sani koji vodi iz grada na željezničku stanicu Bosanski Novi, najstariju u Bosni i Hercegovini, sagrađenu još 1870. godine za turske vladavine.